Zioła

Babka zwyczajna

Inne nazwy: babka szerokolistna, babka wielka, babka szeroka,
skołojna, skołojrza, podróżnik.
Angielska: Great Plantain. Francuska: Grand Plantain. Niemiecka:
Breiter Wegerich. Rosyjska: Podorożnik bolszoj.
Babka (zarówno zwyczajna, jak i lancetowata) jest niewątpliwie
starą ludową rośliną leczniczą, uznawaną już przez starożytne ludy.
W Chinach ponad 3 tysiące lat temu zbierano w celach leczniczych nie
tylko liście, ale również nasiona babki zwyczajnej, które pod nazwą
cze-ciań-czy stosowano jako skuteczny środek wykrztuśny, moczopędny
i leczący bezpłodność. Uzdrawiająca moc tych nasion znana była
również w starożytnej Grecji i Rzymie, gdzie całą roślinę uważano
wręcz za zioło panaceum, najskuteczniejsze w zwalczaniu czerwonki,
chociaż Pliniusz Starszy wymienia aż 24 choroby, które poddają się
właśnie babce. W X wieku roślinę zaczynają wprowadzać do leczniczych
zestawów ziołowych lekarze perscy i arabscy. Jako lek znana była św.
Hildegardzie i Albertowi Wielkiemu. Później opisali ją Bock, Paracelsus
i Matthiolus. Litwini świeżego soku tej rośliny zmieszanego z czerwonym
winem używali na krwawienia wewnętrzne. W rosyjskim lecznictwie
ludowym — jak piszą P. Czikow i J. Łapiew w książce Rośliny
lecznicze i bogate w witaminy — nasionami babki zawierającymi dużo
śluzu leczono stany zapalne żołądka i jelit, liście zalecano przy ostrym
zapaleniu oskrzeli, skaleczeniach, ropniach, urazach, oparzeniach,
bólach uszu i zębów (płukanie odwarem lub przykładanie nalewki do
zęba). Z innych źródeł wiemy, że w medycynie ludowej używano jej
powszechnie do okładania trudno gojących się ran, a po zmieszaniu
z białkiem nawet ran powstałych po ugryzieniu przez żmije. Sproszkowane
nasiona podawano chorym na febrę i przewlekłe nieżyty jelit.
Aż trudno uwierzyć, że botanikom znanych jest około 200 gatunków babki!
Ale tylko trzy z nich występujące w naszym kraju mają
właściwości lecznicze: babka zwyczajna, czyli szerokolistna, babka
lancetowata (zwana inaczej wąskolistną, barankowym językiem, języczkami
polnymi czy biczykami) i babka płesznik — najrzadziej spotykana,
rosnąca przede wszystkim w uprawach zielarskich.
Babka zwyczajna rozprzestrzeniona jest w całej Europie. W Polsce
występuję bardzo powszechnie jako roślina przede wszystkim zbiorowisk
łąkowo-pastwiskowych, ale często spotykamy ją również na
polach, miedzach i przydrożach, na wysypiskach, skrajach lasów
i brzegach wód, w Tatrach dochodzi aż do wysokości 1529 m n.p.m.
Jest byliną wysokości 15—40 cm o krótkim grubym kłączu,
z korzeniem palowym zamierającym już w pierwszym roku. Liście
rośliny wyłącznie odziomkowe, w niedużej rozecie płaskiej lub ukośnie
wzniesionej, ogonkowe, szerokojajowate, calobrzegie, o blaszkach
długości do 30 cm, z 5—9 wystającymi nerwami. Głąbiki kwiatowe
zwykle nieco dłuższe od liści, wzniesione, ze szczytowymi kłosami
o długości do 30 cm. Kwitnie od maja do początku września,
wytwarzając kwiaty 4-krotne, zrosłopłatkowe o koronie błoniastej,
żółtawobiałej. Owocem jest jajowatostożkowata torebka z 8—10
drobnymi, kanciastymi nasionami, których roślina może wydać nawet
kilkadziesiąt tysięcy.
Zbieramy w okresie kwitnienia liście babki (zarówno szeroko-, jak
i wąskolistnej) ścinając je tuż nad ziemią. Suszymy w cieniu, rozłożone
pojedynczą warstwą, ponieważ łatwo mogą się zaparzyć i sczernieć.
Liście babki zawierają śluzy, garbniki, flawonoidy, pektyny, enzymy
— inwertynę i emulsynę, kwasy organiczne (m.in. cytrynowy, askorbinowy
i nikotynowy), liczne mikroelementy (m.in. żelazo, miedź,
magnez, mangan, cynk i krzem), a także witaminy A, C i K.
Przetwory z liści działają przeciwzapalnie na błony śluzowe jamy
ustnej, gardła i przewodu pokarmowego, pobudzają wydzielanie soku
żołądkowego, są łagodnym środkiem wykrztuśnym w nieżytach dróg
oddechowych, przyspieszają gojenie ran i regenerację naskórka.
Napar z liści. 1 łyżkę suszonych liści zalewamy szklanką wrzącej
wody, przykrywamy i odstawiamy na 15 minut. Pijemy po przecedzeniu,
3 razy dziennie po 1 szklance w nieżycie przewodu pokarmowego,
a także do płukania ust i gardła, przemywań i okładów.
(Niektórzy zielarze zalecają odwar z babki — wtedy Uście gotujemy
przez 5 minut na małym ogniu.)
Syrop wykrztuśny. (Receptura z książki A. Ożarowskiego i W.
Jaroniewskiego Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie)
„100 g świeżych liści babki pociąć na małe kawałki, dodać 100 ml
50 ków babki! Ale tylko trzy z nich występujące w naszym kraju mają
właściwości lecznicze: babka zwyczajna, czyli szerokolistna, babka
lancetowata (zwana inaczej wąskolistną, barankowym językiem, języczkami
polnymi czy biczykami) i babka płesznik — najrzadziej spotykana,
rosnąca przede wszystkim w uprawach zielarskich.
Babka zwyczajna rozprzestrzeniona jest w całej Europie. W Polsce
występuję bardzo powszechnie jako roślina przede wszystkim zbiorowisk
łąkowo-pastwiskowych, ale często spotykamy ją również na
polach, miedzach i przydrożach, na wysypiskach, skrajach lasów
i brzegach wód, w Tatrach dochodzi aż do wysokości 1529 m n.p.m.
Jest byliną wysokości 15—40 cm o krótkim grubym kłączu,
z korzeniem palowym zamierającym już w pierwszym roku. Liście
rośliny wyłącznie odziomkowe, w niedużej rozecie płaskiej lub ukośnie
wzniesionej, ogonkowe, szerokojajowate, całobrzegie, o blaszkach
długości do 30 cm, z 5—9 wystającymi nerwami. Głąbiki kwiatowe
zwykle nieco dłuższe od liści, wzniesione, ze szczytowymi kłosami
o długości do 30 cm. Kwitnie od maja do początku września,
wytwarzając kwiaty 4-krotne, zrosłopłatkowe o koronie błoniastej,
żółtawobiałej. Owocem jest jąjowatostożkowata torebka z 8—10
drobnymi, kanciastymi nasionami, których roślina może wydać nawet
kilkadziesiąt tysięcy.